صورت فلکی یکسال شمسی (2) اردیبهشت : ثور
ثور یکی از صورتهای فلکی شناخته شده
اولیه است که چهره یک گاو نر را که نمادی برای قدرت و باروری در اساطیر
بسیاری از تمدن ها است، نشان میدهد. این مکان ، منزلگاه خوشه های ستاره
پروین و قلایص در محدوده دایرةالبروج است و به همین لحاظ ثور ، برای علاقه
مندان به ستاره شناسی مجموعه بسیار جالب است.
آلفای
ثور یعنی "دبران" که در عربی به مفهوم تعقیب کننده است، چشم گاو را نشان
می دهد و به نظر میرسد که متعلق به خوشه قلایص باشد ، اما در حقیقت چنین
نیست و ارتباطی با آن ندارد . این ستاره با قدر 0.9 به فاصله 60 سال نوری
با زمین است. ستاره دبران به اندازه کافی روشن است که بتواند رنگ نارنجی-
قرمز خود را به ما نشان دهد.
گروه
200 ستارهای قلایص در وسعتی به طول 6 درجه و فاصله 140 سال نوری از زمین
قرار گرفته و به شکل حرف (v) ، صورت فلکی ثور را میسازد که با چشم غیر
مسلح قابل مشاهده است. خوشه پروین(M45) ، یا هفت خواهران اساطیر یونانی ،
در واقع یک خوشه باز نسبتا جوان متشکل از صدها ستاره در سطحی که 2 درجه را
میپوشاند، در فاصله 4.5 سال نوری از ما قرار گرفته است. در یکی از شاخهای
گاو ، مشهورترین باقی مانده یک ابرنواختر ، معروف به "سحابی خرچنگی" قرار
گرفته که دارای قدر 8 میباشد.
چشمگیرترین
و زیباترین صورتهای فلکی آسمان است . این صورت در عهد بابلیها هم شناخته
شده بود . می گویند ثور ( گاو یا گاومیش ) به خواهش " ایشتار " ( ishtar )
الهه عشق بابل ، به آسمان صعود کرد ، تا قهرمان افسانه ای " گیلگمش " (
gilgamesch ) را که به ندای عشق او پاسخ نداده بود ، نابود سازد .
مصریان
باستان در این صورت فلکی ، گاو مقدس " آپیس " (holly apis ) را می دیدند ،
که در آغاز سال ،صفحه خورشید را میان شاخهایش می گرفت و آن را به بالاترین
وضعیتش در آسمان بلند می کرد ، وضعیتی که خورشید در تابستان به خود می
گیرد .
اما بر اساس افسانه های یونانی زمانی نیرومندترین خدای یونانیان ، زئوس ،
خود را به صورت گاوی و دختر پادشاه را که " اروپا " (Europe ) نام داشت
– و قاره اروپا نامش را مدیون اوست – به جزیره کرت ( crete :
جزیره ای یونانی در دریای مدیترانه در سواحل جنوب شرقی یونان) ربوده بود .
" اروپا " از زئوس صاحب پسری به نام " مینوس " ( minos ) شد ، که تمدن و
فرهنگ میتویی در این جزیره زیبای دریای مدیترانه امروزه هنوز به یاد او ،
به همین نام خوانده می شود . هنگامی که میتوس بزرگ شد ، به پادشاهی رسید .
در کنار قصر او بنایی که " لابیرینت " ( labyrinth ) نامیده می شد قرار
داشت ، ساختمانی با راهروهای پیچ در پیچ گیچ کننده فراوان . در این بنا
هیولای ترسناکی به نام " مینوتاروس " ( minotaurus ) می زیست . اغلب این
هیولا در نقش انسانی با سر گاومیش نشان داده می شود . این هیولا از گوشت
انسانها تغذیه می کرد و بالاخره به دست قهرمان افسانه ای بزرگ یونان "
تزوس " ( theseus ) به قتل رسید . " تزوس " پس از کشتن هیولا گلوله نخ باز
شده ای " آریادنه " ( ariadne ) دختر پادشاه به او داده بود از راهروهای
پیچ در پیچ " لابیرینت " خارج شد .
صورت فلکی ثور تمام این افسانه ها را به خاطر انسان می آورد ، صورتی که سر
v شکل آن در پاییز و زمستان به راحتی قابل تشخیص است . ستاره اصلی قرمز
رنگ این صورت فلکی " الدبران " ( aldebaran ) همان گونه که امروزه می
دانیم ، از گونه ستاره های غول قرمز است ، یا به عبارت دیگر خورشیدی در
حال مرگ که در مبارزه با مرگ بشدت انبساط یافته است . این ستاره حدود 70
سال نوری با ما فاصله دارد و 130 بار نورانی تر از خورشید است . ستارگانی
که شکل v را در سر صورت فلکی ثور می سازند ، " هفت اختران " ( hyades :
هفت ستاره ای که در راس صورت فلکی ثور قرار دارد و ستاره " الدبران " جزو
آنهاست) نیز خوانده می شوند .
زئوس خود را به گاوی تبدیل کرد و اروپا ، دختر پادشاه را بر پشت خود به
جزیره کرت برد . صورت فلکی با شکوه پاییزی و زمستانی ثور این افسانه را به
خاطر انسان می آورد .
" خوشه پروین " Pleiades " یا هفت خواهران نیز جزو صورت فلکی ثور هستند .
در افسانه ها آمده است که آنها هفت دختر اطلس ( atlas : نام یکی از خدایان
اسطوره ای یونان که محکوم شده بود جهان و کائنات را بر دوش خود حمل کند)
کبیر بودند و جبار ( orion ) ، شکارچی شهوت پرست همواره در تعقیب آنها بود
، تا اینکه زئوس خدای خدایان همه آنها را به آسمان انتقال داد . جایی که
جبار هنوز هم ظاهرا" در تعقیب آنهاست . همانطور که در نقشه آسمان می توان
دید ، هفت خواهران به راستی در غرب صورت فلکی جبار واقعند . بنابراین در
چرخش روزانه آسمان چنین به نظر می آید که جبار در پی آنان روان است .
ستارگان خوشه پروین ، و نیز علاوه بر آن ستارگان هفت اختران به استثنای
ستاره الدبران ، یک خوشه ستاره ای باز ، یعنی خانواده ای متشکل از بیش از
صد ستاره جوان را تشکیل می دهند ، که همگی از یک سحابی عظیم گاز و غباری
ایجاد شده اند . با چشم غیر مسلح حدود شش ستاره از گروه خوشه پروین را می
توان دید . در افسانه ها گفته می شود که یکی از هفت خواهر به نام " الکترا
" ( electra ) مادر بنیانگذار شهر ترویا ( troja ) بوده است . او در سوگ
نابودی این شهر ، خواهرانش را ترک کرد و بالاخره در کنار ستاره محور میانی
صورت فلکی دب اکبر آرام گرفت ؛ و به راستی هم صورت فلکی دب اکبر یک ستاره
همراه کوچک قابل دیدن با چشم غیر مسلح ، به نام سوارکار کوچک ( little
rider ) ، دارد .
زمان رسیدن به نصف النهار : 25 دی
مساحت:797 درجه مربع